4 Pomorski Pułk Czołgów Ciężkich

4 samodzielny pułk czołgów ciężkich został sformowany na podstawie rozkazu nr 00127 z 5 lipca 1944 roku. Planowany etat miał wynosić 396 ludzi, a na uzbrojeniu miało znaleźć się 21 czołgów IS-2, 3 samochody pancerne BA-64, 3 transportery opancerzone Universal Carrier Mk I, dwa ciągniki pancerne, 3 motocykle i 48 samochodów.

Pierwszym zadaniem pułku był udział w operacji warszawskiej, a następnie wraz z pozostałymi oddziałami I Armii Wojska Polskiego uczestniczył w operacji pomorskiej. 4 pczc znalazł się wraz 1 i 2 DP, 2 Brygadą Artylerii Haubic, 1 Brygadą Artylerii Ciężkiej, 1 pułkiem moździerzy, 1 Brygadą Pancerną, 13 samodzielnym pułkiem artylerii pancernej oraz 10 i 11 batalionem saperów w zgrupowaniu bojowym atakującym w kierunku na Wałcz i Mirosławiec. 19 lutego 1945 w rejonie Żabina pułk odpierał niemieckie kontrataki wsparte działami pancernymi. Pomimo zniszczenia 11 dział i 5 pojazdów pancernych 4pczc zmuszony był się wycofać pozostawiając na polu walki dwa zniszczone czołgi, których załogi poległy w walce. Dodatkowo 3 kolejne czołgi odniosły uszkodzenia. 20 lutego czołgi ciężkie ogniem na wprost wspierały atak T-34 trzeciego batalionu 1BPanc na Wierzchowo. Ostatnie walki pułk stoczył 6 marca podczas przemarszu w okolicy miejscowości Kluczkowo. Natknięto się tu na duży oddział niemiecki, który rozbito kosztem 2 zabitych i 2 rannych. Zniszczono zaś działo pancerne, 60 furmanek, 30 samochodów i zdobyto 140 samochodów, dwa działa pancerne, 160 furmanek i wzięto do niewoli 820 jeńców.

Kolejną ważna operacją, w której brał udział 4pczc były walki o zdobycie Kołobrzegu. Czołgi IS-2 dotarły wieczorem 12 marca 1945 w rejon Zieleniewa i natarcie rozpoczęły dopiero następnego dnia. Jednak część wozów uległa awariom, a część ugrzęzła w bagnie i wspierała piechotę tylko ogniem dział 122mm. W kolejnych dniach ISy bardziej efektywnie wspierały natarcie 3 i 4 DP. Ciężkie czołgi ogniem dział niszczyły niemieckie stanowiska ogniowe, a 3 kompania 4pczc wspierała piechotę w walkach o parowozownię, gdzie polskie ISy zniszczyły stojące na platformach niemieckie czołgi, które służyły wrogowi jako schronienie. W walkach o Kołobrzeg 4 pułk czołgów ciężkich zniszczył 7 czołgów, jedno działo szturmowe oraz 120 dział. Zdobył również 4 czołgi PzKpfw IV z Dywizji Pancernej „Holstein” oraz 7 dział szturmowych.

Finałowym etapem działań wojennych dla pułku był udział w operacji berlińskiej. 12 kwietnia 1945 roku 4 pczc otrzymał jako uzupełnienie 7 ISów-2 , co spowodowało że ilość maszyn osiągnęła stan etatowy. Dodatkowo w czasie walk dołączyła również kompania czołgów średnich T-34 (6 sztuk) z 1 BPanc, które wykorzystywanie były w roli straży przedniej. 20 kwietnia pułk sforsował Starą Odrę i współdziałając z 4 Dywizją Piechoty przystąpił do pościgu za Niemcami w kierunku Kanału Hohenzollerznów. Kanał ten czołgi sforsowały 30 kwietnia 1945 roku. Następnie zdobyto miejscowość Hohenauen, sforsowano rzekę Hawelę i zdobyto miejscowość Kieltz. 8 maja 4pczc zgrupował się we wsi Zűhlsdorf, gdzie zastał go koniec wojny.

Podsumowując działania pułku w dniach od 24 stycznia do 9 maja 1945 można powiedzieć, że odniósł on spore sukcesy bojowe. Kosztem 14 zniszczonych i 4 uszkodzonych Isów-2 oraz 160 zabitych, rannych i zaginionych żołnierzy zniszczono 12 czołgów, 16 dział pancernych, 76 dział, 3 transportery opancerzone i 59 karabinów maszynowych. Zdobyto wiele niemieckiego sprzętu (również czołgów i pojazdów pancernych) oraz wzięto do niewoli duże ilości niemieckich żołnierzy.
Po wojnie 4 pułk czołgów ciężkich pełnił w maju i w czerwcu 1945 roku służbę okupacyjną w Niemczech, a następnie został przeniesiony w rejon Kostrzyna. We wrześniu tego roku 4pczc przeszedł na etat pokojowy, a jego miejscem stacjonowania został Jarocin. Dwa lata później zaś przeniesiono go do Jarocina, a w 1950 roku wszedł w skład 1 Korpusu Pancernego, przemianowanego później na 1 Korpus Zmechanizowany. Miejscem stacjonowania stał się wówczas Lębork, gdzie 4 pułk został rozformowany w 1956 roku.
W uznaniu za zasługi 4 pczc w walkach na Pomorzu, w 1946 jednostka została odznaczona Krzyżem Virtutti Militarii V klasy oraz otrzymała przydomek „Pomorski”.

Tekst opracowany na podstawie artykułu Michała Kuchciaka "Pomorski pancerny. Z dziejów 4. samodzielnego pułku czołgów ciężkich", "Militaria XX wieku", wydanie specjalne nr 17 (wydawnictwo Kagero).

Przedstawiony poniżej model został wykonany z zestawu firmy Tamiya w skali 1:35. Przedstawia on pojazd z okresu walk o Kołobrzeg w marcu 1945 roku. Widać na pancerzu resztki białego, zmywalnego, kamuflażu zimowego. Zdemontowane są również przednie błotniki. Z dodatków zostały użyte tylko metalowe liny i metalowa antena firmy RB Model.

Model wykonał: Wojciech Sokołowski